Lenguas y culturas en movimiento – Lenguaje Quinto de Primaria

Aprendizaje esperado: Analiza la importancia de planificar una investigación.

Énfasis: Desarrolla un guion de preguntas sobre la migración en su comunidad.

¿Qué vamos a aprender?

Analizarás la importancia de planificar una investigación.

¿Qué hacemos?

En la sesión de hoy hablaremos sobre la migración que, en determinadas épocas del año moviliza a muchas personas incluyendo a niñas y niños que pertenecen a familias de jornaleros agrícolas migrantes.

Ngonda’a ja chibonojme ngoto’o tsa’a chjito xu dsin gonda’a kuju xin fixiixo o anru xu xin fikiayiji.

¿Has escuchado hablar de la migración en tu comunidad?

Anujyoni ngo fuju nojmi chjito ngañijyoli ngoto’o tsa’a chjito xu dsin gondanojo xu xin fikiayiji o anru xu xin fisiixo.

¿Sabes a dónde van las personas que migran?

Ajyoni o anru so kinujyoni akutsu chjito xinge ndoxu fi nyo chjito xu fajtu xu xin fini noxinondonojo.

¿Por qué crees que migran las personas?

Akusi’in baali mani xin fi chjito xinge’e

Ngomo chjotoya ngoto’o jabi chjochjina kuju ngo mo sakidsan.

Jabi kjuo xu mo ngondanojo, kjoyojta’a chjidsajala jabi tse’ xu.

bokuno kuju bajnomiyo makjoni xin ngonda fi chjito xinge’e.

Para introducir nuestro tema y reflexionar sobre este fenómeno social te invito a ver el siguiente video del segundo 00:40 al minuto 07:34

  1. Niños jornaleros migrantes.

Como vimos la migración es un fenómeno que tiene implicaciones sociales, económicas y culturales, ya que, al buscar mejorar sus condiciones de vida, muchas familias de jornaleros agrícolas se desplazan de sus lugares de origen y llevan con ellos sus formas de vida, sus lenguas y sus culturas. Como hemos visto en el video del campamento de niños jornaleros migrantes, la vida no es fácil para ellos. Ha sido impactante ver cómo viven, pero a pesar de las adversidades apoyan a sus papás y hasta pintan el espacio que habitan.

La migración afecta a la familia y también a las comunidades de procedencia de los migrantes y por eso hoy analizaremos la importancia de planificar una investigación y desarrollaremos un guion de preguntas sobre la migración.

Kuotikju kini si noi Fuke, tiona xin fi siinxo chjito xinge’e, koto’o yoongo’o nño chjito nganijya’a kuju noxinondo ndo ngonda’a kjoso mochibo chjito noxinondo tio tufi tufi chjito xingee .Kiandojo yonga’a A’n xu mo chjononge’e mani xin fi chjito xingee ngo xin fikiayiji.

Y para empezar diremos que la migración, en términos sencillos es el desplazamiento de un grupo o población de personas desde su lugar de origen a un lugar de destino, en el que regularmente por trabajo se asientan temporalmente o en otros casos llegan a formar comunidades de origen migrante que ya son parte de nuevas poblaciones humanas, como sucede en varios estados de la República Mexicana, como Baja California, Nuevo León o la misma Ciudad de México.

Ngo mo kiadsiyaa molo chjibonojme jabi A’n xu jmi migracion-ke ngo xin fi chjito o anru xin fikiayi tujgotjiana fisiixo o anru majana xingonda fikiayiji kena maja ndojo bayi o anru maja ndojo kotochin nijya’a Chjito noxinondo xu xinge’e xu xin ngonda fi yamo yo mongonda kuju yo ya bayijisi. bandojo nijya’a, kinina jabi isan xu ya kochjidsajala’a. Tjina ngonda kini jabo isa xu kobokuno jabo tsen ngo kjofi kjofi chjito xinge’e kjo ku siin sokua xo, kjo bosamo kjo bosamoo tso kini kiabo ngonda’a xu jmixu kalifornia, Nongi xo Chjodsa kuju kinixu Mejiku.

Para desarrollar nuestro tema de hoy quiero compartirte la importancia de planificar nuestra investigación sobre la migración y algunas ideas sobre cómo hacer un guion con preguntas sencillas y directas para obtener información.

Ngomo chjotoya kuju ngomo chjoide jabi kjochjina chibonojmi nguta jabi A’n kuju kinyondiya an ngoto’o dsa’a chjito su xin fi o anru xu xin gonda fisiixo, ngo dsin noxinondaa kuju ngo kjee ngonda bikiayiji.

Kinijya kujun kajitoken kjochjina xu banojmiyo ngotoo dsaa kjochjina xu jmi chjonongiyaa. An. gotoodsaa chjito xu xin fin siixo o anru xu xin bikiayiji ngo dsin noxinonda’a ngo mo chjotoyokeje’e mani batju kuju dsin noxinonda’a chjito xingee.

Te invito a ver el siguiente video.

  1. Don Leopoldo y Cupertino: Investigación.

¿Qué te pareció?

¿Don Leopoldo y Cupertino nos dieron algunas pistas para planear nuestra investigación?

A kisosanu jabi A’n

Chopoli kuju Kupertinu ya kookitsuno a kusi’in mo kiandaja kuju chjoide ngoto’o xujun kebo A’n xu mo chjonongee mani fi chjito xinge’e ngo kjodsio dsin noxinonda’a o anrugonda’a kuju fi jon kjito’o. Ndo bajojmiyo ngo kuotsu ngo midso tuxki chjonogiya’a, titjun minyonindaya kjobitsanojo kuju yamo tio bata’a kiabo a’n ngoto’o xujun, mi xu mo tuxki chjonongee xu tajali han, tuja xu xu chiboni chjonoge’e tuja tujaxu xu mokian ngotoodsaa jabi kjochjina ngoto’o dsa’a an xu chjonongiya’a makjoni ngo kjiitoo chjito noxinondonojo xin o anru kje’e ngonda fi.

Ahora tengo más claro cómo debo de realizar una investigación sobre todo que debo tener un objetivo claro y a partir de éste, formular las preguntas que guiarán mi investigación, que éstas deben ser claras y sencillas y sobre todo que deben hacerse pensando en la o las personas a la que les preguntaré.

Podemos plantear algunos pasos para desarrollar la investigación.

Tikixi ngoxa noi Foke molo kokiinlaa nño ndichite xu inchokjusaja’no akusi’in mo kiato ngoto’o xujun kiabo kjochjina dsa’a kiabi an xu chjotoya xujmi “a’n xu chjonongiya’a”.

¿Están listos? Tomen nota por favor:

Aya tatsunondojo? Tatoona kuju chjoindu ngoto xujunu.

  1. Identifiquen a quién (o quiénes) le preguntarán (papá, mamá, abuelos o niñas y niños de su comunidad)

Tijun takidsin yo xu baa tokin ngo mo chjonogia ngotoodsa’a jabi kjochjina ngoto’o dsa’a chjito xu dsin noxinonda’a kuju kjito xu xin fi o anru xu kjee ngonda bikiayigi o anru xu xin bisiixo.

  1. Definan un objetivo de su investigación, por ejemplo, puede ser: conocer de manera general las opiniones de las personas sobre la migración.

Titjun takidsan mana xu chjonongiyo, kuju tinchondiyo kiabo anujun xu sakjian, a tu ngotsee xu chjonogii o anru tu tichiboo an xu chjonongii, ngoto’o tsa’a jabi chjochjina xu jmi “chjito xu xin ngo daa fi o anru chjito xu dsin ngonda’a.”

  1. Investiguen sobre el tema, por ejemplo, en tu libro de texto de Geografía, 5º. Grado el tema “La gente que viene y va”.

Ngomo xkosun kjochjinanuju mo chidsajala’a kuju chjotoyoo ngoto’o librunu dsaa Geografia dsaa “chjito xu fii kuju chjito xu fi”.

  1. Desarrollen un guion con algunas preguntas básicas sobre el tema, por ejemplo:

Chjoindu ngoto’o xujun kuju tatoo kiabi an xu mokosakujunu ngo tio chjonongiyoo, kini kabi an xu skjianongiyonu.

  • ¿Cuál es el lugar de origen y cuál es el lugar de destino de los migrantes?

Ndona ngonda’a kiabi chjito kuju ndofina akusiibali?

  • ¿Por qué migran a otros estados?

Manina xin noxinondo o anru kjito’o fi chjito xingee?

  • ¿A cuáles estados migran?

Ndo nongina o anru ndo noxinondo fi chjito xinge’e?

  • ¿Cuál es la ruta que siguen los migrantes de tu estado o región cada año?

Tso kini chjito xinge’e ma ngonda kuju mandiyo fi tio mi ta noginojo bayijini.

Por ejemplo, ¿Podríamos responder a estas preguntas con la siguiente información?

Dso kinina ngoxa noi Foke molo sakufona’a kiabo a’n xu sachjonongino

En el estado de Puebla el desarrollo desigual de las dos regiones: la de la Cañada y la de la Mixteca Baja, determinaron la generalización del trabajo asalariado entre los campesinos indígenas que no disponen de tierra o agua, o que obtienen bajos rendimientos en sus parcelas, obligando a emigrar al Valle de Tehuacán, centro de atracción de la región, conformando redes interregionales en el estado. A esta migración se suman la migración interestatal de Puebla los campos de Sinaloa, Veracruz, Estado de México y Tlaxcala.

Kiabi ngonda xu jmi Mixteka chojayo kuju xu jabo ngonda xu jmi Kañada nongi kungoyo o anru nongi bijayo xu chjotooxu Nutsion kiabi xu noxinondo xu tungofu nñoxuna xudso kiando ndo ngo kiabo chjito noxinondo chibo xu sikijna tuun o anru mojchji’a kiabo xu xo xu siin kuju ndo mixu nondo ni mixu nonge tjian,kuju xu tjian nonge chibo chon xu batju chjia xo xu siin ,ngonda’a mi tsa tuun sikijna, dsinxu noxinonda’a kuju fixu jon Nando ngiso dsa xu sikijna tuun kuju ndo modsokiaxu nño chjito jabi ngonda’, jabina ngonda xu jmi Nando yo xu satajin chjito xu tuindo noxinondo bachjini satajixu chjito kexu tuidoxu bajchini chjito noxinondo Nundsion kuju xin xu kiabo chjito xu bojtuyoxu nongi Nundsion su fisiixo jon Sinaloa,Veracruz ,Mejiku kuju Tlaskala.

Con este ejemplo identificamos dos regiones expulsoras de migrantes, así como las causas de la migración, los lugares o ciudades de destino en la región y los estados que reciben migraciones de jornaleros agrícolas por temporadas.

¿Me podrías ayudar a identificarlas?

Jabi a’n bajnojmi ngo fuxu noxinondo xu bojtu xu dsin noxinondaa chjito noxinondo, jaxu ngonda dsiji’an xo xu mo kosakuju chjito malo xu skuba ndichjito malo xu sikjia, xixu fi chjita’a takuo jabi a’n banojmi makjoni kokjinomo kiabi ngonda’a, kuju bajnojmi don ngondana fi kuju bachi chjito xu tu chibo so’ bachi siixo.

Amo kisakujuno noi Foke ngo mo chjoxken kebi kjo ndo noxinondo kuomo.

Las dos regiones son la Cañada y la Mixteca Baja, la ciudad de destino a nivel regional es Tehuacán y los estados receptores de jornaleros agrícolas son Sinaloa, Veracruz, Estado de México y Tlaxcala.

¡Muy bien, gracias!

Kjoya’a Noi Foke tikixi’i kini kisi.

Niñas y niños espero que con lo que hemos visto en la sesión de hoy tengan la información necesaria para desarrollar su investigación en este caso sobre la migración, pero que puede ser aplicada para investigar otros temas de su interés.

Ngoñi nchiti chochjen kuju nchiti xee, majanujin ngo kiabi kjochjina xu kochjotoya ngonda’a ngiso kotokosun kjochjinanuju kuju ngomo ngiso chjotoyosun kuju kinchi ngisoo kuochjina xu ngiso kokuyonu ngoto’o dsa’a chjito xingee kuju chjito noxinondo ndo xin xu fi kuju makjoni, maxu sichjoja noxinondo kuju maxu mochjia ngo mi kuokumo.

Recuerda que: Es importante preguntar a tus papás, mamás o familiares sobre este tema y que también puedes solicitar orientación a tu maestra o maestro.

Takidsayo’

Nñii chiboni ngo chjonongiyola noinu o anru nonuju o anru chjito nganijyonu ngotoo dsaa jabi kjochjina xu dsaa “chjito xu dsin ngondaa o anru xu xin fi “ taku’o mo chjonongila chjina xujunujun.

Practiquen la lectura y la escritura en su lengua materna y en español para ello les recomendamos revisar cuando regreses a tu escuela, los textos escritos por niñas y niños como tú en “De familias, migraciones y caminos. Las Narraciones de las niñas y niños indígenas y migrantes”. DGEIIB-SEP que podrás encontrar en tu biblioteca escolar o de aula.

Chjotoyo kuju chjoindu a’nojo kuju kostionu, chjitoo kiabi xujun xu yandojo nchiti chochjen kuju nyiti xee kini ngoñi

Jana aan jabi xuju jmi “chjito nganijyo xu mosamo o anru xu tajtji kuju ndiyo. A’n xu bajnomi nyiti chochjen kuju chjiti xee A’n Imo xu tatji xu dsin noxinondaa.

https://dgei.basica.sep.gob.mx/es/fondo-editorial/biblioteca-escolar.html

Y precisamente quiero concluir con la lectura de uno de estos textos.

“Mi papá”, de Gerónimo Vega Sabino 9 años, mixteco.

Queridas niñas y niños, por hoy nos despedimos de ustedes, deseándoles lo mejor y esperando vernos muy pronto en nuestras escuelas.

Ngojñi nchiti chjochjen kuju nchiti xee xu tungondaa tuke a’n xu kochjotoya , yoskojen, noino kotandonu dso noino xu kootsu xoti yoskokojen nijyo chjina xujunojo.

¡Hasta pronto!

Yoskoje.

¡Buen trabajo!

Gracias por tu esfuerzo.

Scroll al inicio